حمل و نقل دریایی به عنوان مهمترین روش حمل و نقل بار در سطح بین‌المللی تلقی می‌شود. براساس آمارها، حدود 90 درصد جابجایی کالاها در سطح بین‌المللی از طریق دریا صورت می‌گیرد. البته، روش‌های دیگری نیز برای حمل و نقل وجود دارند که هر کدام مزیت‌های خاص خود را دارند. در هر صورت، در تجارت بین‌المللی از اصطلاحات و ترمینولوژی خاصی استفاده می‌شود تا ارتباطات را ساده‌تر کند. حمل و نقل دریایی نیز دارای اصطلاحات زیادی همچون بارنامه دریایی، فعالیت فورواردی، فاس و غیره است که هر کدام مفاهیم خاصی را نمایان می‌سازند. آشنایی با این اصطلاحات برای تاجران بسیار حائز اهمیت است. اگر تاجر با این اصطلاحات آشنایی کامل نداشته باشد، ممکن است در فرایند کسب و کار خود با مشکلاتی روبرو شود.

حمل و نقل دریایی به دلیل مزایای خاص خود مانند قابلیت حمل و نقل بزرگترین حجم بار، هزینه کمتر نسبت به حمل و نقل هوایی، پایداری و امنیت بیشتر و امکان خریداری بارنامه دریایی در ساعت‌های اضافه و غیره، به عنوان مهمترین و مورد استفاده‌ترین روش حمل و نقل بار در تجارت بین‌المللی شناخته می‌شود.

حقیقت این است که سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) وظیفه تعیین استانداردها و قوانین مربوط به حمل و نقل دریایی را بر عهده دارد. این سازمان با تأیید و تصویب قوانین خود توسط کشورها، به عنوان یک مرجع قانون‌گذاری در حوزه حمل و نقل دریایی شناخته می‌شود. هر کشوری که قصد تجارت از طریق آب‌های بین‌المللی را داشته باشد، باید عضو این سازمان بشود تا بتواند از حمل و نقل دریایی بهره‌برداری کند. خوشبختانه، کشور ایران نیز عضو این سازمان بوده و تمام فعالیت‌های تجاری خود را از طریق دریا مطابق با اصول و قوانین IMO انجام می‌دهد. اصول و قوانین IMO شامل مجموعه‌ای از اصطلاحات و مفاهیم مختلف است که برای افرادی که در صنعت حمل و نقل دریایی فعالیت می‌کنند، بسیار حائز اهمیت است.  در ادامه با کرم بابا همراه ما باشید تا اطلاعات کاملتری در این باره بدست آورید. 

اصطلاحات رایج دریانوردی و بارنامه دریایی 

حمل و نقل دریایی واقع فرایند انتقال کالاها و مسافران از یک نقطه به نقطه دیگر از طریق دریا می‌باشد. این فرایند معمولاً توسط شرکت‌های حمل و نقل دولتی و خصوصی انجام می‌شود. این شرکت‌ها، که می‌توانند شخصیت‌های حقیقی یا حقوقی باشند، مسئولیت جابجایی و انتقال کالاها را بر عهده می‌گیرند.

شرکت‌های حمل و نقل دریایی به عنوان واسطه بین صادرکنندگان و واردکنندگان، نقش کلیدی در فرایند حمل و نقل دارند. آن‌ها عضویت در انجمن‌ها و سازمان‌های حمل و نقل بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) دارند و مکانیزم‌ها و قوانین مربوطه را رعایت می‌کنند.

شرکت‌های حمل و نقل دریایی می‌توانند به صورت فورواردر، کشتیرانی و عامل‌های حمل و نقل عمل کنند. فورواردرها مسئولیت بسته‌بندی و بارگیری کالا را به عهده دارند و برآورد هزینه‌ها و برنامه‌ریزی جابجایی کالا را انجام می‌دهند. کشتیرانی‌ها وظیفه حمل و نقل فیزیکی کالا با استفاده از ناوگان دریایی را دارند. و عامل‌های حمل و نقل، به عنوان واسطه بین شرکت‌های حمل و نقل و مشتریان عمل می‌کنند و تنظیم قراردادها و مذاکرات مالی را بر عهده دارند.

فعالیت فورواردی و وظایف آن 

حمل و نقل دریایی به طور کامل فرآیندی است که توسط شرکت‌های حمل و نقل، به خصوص شرکت‌های فوروارد، برای جابجایی کالاها انجام می‌شود. وظایف این شرکت‌ها عبارتند از:

• صدور بارنامه: صدور مدارک قانونی و بارنامه‌های لازم برای اثبات مالکیت و حقوق حمل و نقل کالا را برعهده می‌گیرند.
• صدور پروفرمای حمل: ارائه سندی که شرایط حمل و نقل کالا را تعیین کرده و اطلاعاتی از جمله وزن، اندازه، مقصد و مبدا را در بر می‌گیرد.
• انبارداری: مراقبت، ذخیره و نگهداری کالا در انبارهای مخصوص را برعهده می‌گیرند.
• بیمه باربری: برای حفاظت در برابر خطرات و ضرر و زیان محتمل، بیمه کالا را تنظیم می‌کنند.
• انجام تمامی تشریفات گمرکی در مبدا: انجام امور مربوط به گمرک و خروج کالا از کشور مبدا را به عهده می‌گیرند.
• بسته‌بندی بار: بسته‌بندی مناسب کالا را تهیه و انجام می‌دهند تا در طول حمل و نقل دچار صدمات و آسیب نشود.
• عقد قرارداد با موسسات مختلف و دریافت راه‌نامه: قراردادهای لازم را با شرکت‌ها و موسسات مختلف برای جابجایی کالا منعقد می‌کنند و راه‌نامه‌ها و بارنامه‌های مربوطه را دریافت می‌کنند.
• تحویل کالا به گمرک مقصد و دریافت تاییدیه: کالا را به گمرک مقصد تحویل داده و اطمینان حاصل می‌کنند که آن به مقصد خود رسیده است و تاییدیه مورد نیاز را دریافت می‌کنند.
• ارائه اطلاعات دقیق: اطلاعات مربوط به قرارداد و جریان حمل و نقل را به طرفین معامله ارائه می‌دهند تا هماهنگی لازم صورت گیرد.
•  بررسی سلامت کالا: وضعیت و سلامتی کالا را در حین تحویل به گمرکات مبدا و مقصد بررسی کرده و اعلام ورود کالا به طرفین مربوطه انجام می‌دهند.

بارنامه دریایی 

بارنامه دریایی (Oceanarine Bill of Lading) یکند قانونی است که توسط حامل کالا یا نماینده وی صادر می‌شود. این سند به مشتری داده می‌شود پس از دریافت مبلغ حمل و قبول بارنامه. در بارنامه، اطلاعات جامعی در مورد حمل و نقل کالا ذکر شده است. اطلاعاتی مانند هزینه حمل، نوع کالا، وزن کالا، مبدأ و مقصد انتقال کالا، نام و آدرس فورواردر و مشتری، شرایط حمل و نقل و هرگونه توافقات خاصی که بین طرفین برقرار شده است. بارنامه دریایی به عنوان سند قانونی شناخته می‌شود و نقش بسیار حیاتی در حمل و نقل بین‌المللی دارد. این سند علاوه بر نشانه‌گذاری کالا و ارائه اطلاعات لازم، حقوق و تعهدات طرفین را تعیین می‌کند و همچنین نقشی در تسویه کارهای مالی و بیمه دارد.

با توجه به اهمیت و کاملی بارنامه دریایی، این سند به عنوان یک اطلاعات جامع و قابل اعتماد در رابطه با حمل و نقل دریایی محسوب می‌شود. این سند توسط شرکت‌های حمل و نقل دریایی یا فورواردرها صادر می‌شود و به کالا همراهی می‌شود تا در طول مسیر انتقال، از جمله دریافت و تحویل کالا، قابل استفاده باشد. با در نظر گرفتن تمام اطلاعات کامل موجود در بارنامه دریایی، مشتریان قادر خوهند بود به راحتی و با قطعیت بیشتری نسبت به هزینه‌ها، شرایط حمل و نقل، نوع کالا و مشخصات دیگر مربوط به حمل و نقل کالاها دریایی، اطلاعات بیشتری کسب کنند و از این راه، بتوانند به تصمیم‌گیری بهتر و موفق‌تر در خصوص حمل و نقل کالاها دریایی بپردازند.

بارنامه مستقیم 

بارنامه مستقیم ( B/L) یک سد حمل و نقل دریایی است که نشان می‌دهد کالا بدون تغییر وسیله حمل، مستقیماً از مبدا به مقصد نهایی منتقل می‌شود. در این سند، فقط حمل و نقل با استفاده از کشتی و بدون استفاده از وسایل حمل و نقل دیگری مشخص می‌شود. به عبارت دیگر، کالا بدون بارگیری مجدد در کشورهای سومین، بدون استفاده از حمل و نقل زمینی یا هوایی، به مقصد نهایی می‌رسد.

با امضای بارنامه مستقیم، حامل کالا تعهد می‌دهد که کالا به صورت مستقیم و بدون توقف در مسیر حمل و نقل به مقصد نهایی منتقل شود. این سند علاوه بر نشان دادن مسیر مستقیم حمل و نقل، حقوق و تعهدات مشخصی را برای طرفین تعیین می‌کند. به علاوه، با امضای بارنامه مستقیم، احتمال تغییر وسیله حمل یا بارگیری مجدد کالا در کشورهای سومین کاهش می‌یابد.

بارنامه مستقیم در حمل و نقل بین‌المللی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا به مشتریان اطمینان می‌دهد که کالا به سرعت و بدون توقف به مقصد نهایی خواهد رسید. به علاوه، با استفاده از بارنامه مستقیم، هزینه‌ها و زمان حمل و نقل کاهش می‌یابد و فرآیند حمل و نقل بهبود می‌یابد.

بارنامه دریایی سراسری 

بارنامه دریایی سراسری (Through B/L) یک سند حمل و نقل دریایی است که به شرکت فورواردر اجازه می‌دهد برای حمل و نقل کالا از مبدا تا مقصد، از چندین وسیله نقلیه استفاده کند. در این سند، وسیله حمل اولیه کشتی است ولی شرکت فورواردر می‌تواند در صورت لزوم از وسایل حمل و نقل دیگری مانند قطار، کامیون، هواپیما و غیره استفاده کند.

با امضای بارنامه دریایی سراسری، حامل کالا تعهد می‌دهد که کالا را از مبدا تا مقصد نهایی منتقل کند، اما با استفاده از وسایل حمل و نقل متنوعی و نه فقط کشتی. این سند نشان می‌دهد که فورواردر می‌تواند برای بهینه سازی حمل و نقل کالا، از مسیرها و وسایل حمل و نقل مختلف استفاده کند.

بارنامه دریایی سراسری در صنعت حمل و نقل بین‌المللی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا به شرکت‌های فورواردینگ امکان می‌دهد برای کالاها مسیرها و وسایل حمل و نقل متنوعی را انتخاب و استفاده کنند. این امکان باعث می‌شود که حمل و نقل کالا به صورت بهینه‌تری صورت گیرد و هر گونه توقف یا مشکل در مسیر حمل و نقل بتواند به صورت سریع رفع شود.

بارنامه دریایی چارتر

بارنامه چارتر (Charter Party B/L) یک سند حمل و نقل دریایی است که به حمل و نقل محموله با استفاده از یک کشتی اجاره‌ای و دربست اشاره دارد. این سند نشان می‌دهد که تمام ظرفیت کشتی متعلق به یک مشتری خاص، که به عنوان چارتر (Charterer) شناخته می‌شود، است و هیچ کالای متفرقه‌ای جز محموله مشتری در آن قرار نمی‌گیرد.

بارنامه چارتر عموماً برای حمل و نقل محموله‌های بزرگ و حجیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت، مشتری حق استفاده انحصاری از کشتی را دارد و می‌تواند به صورت انحصاری ظرفیت کشتی را برای حمل و نقل کالاهای خود استفاده کند.

مهمترین ویژگی بارنامه چارتر این است که نزد بانک‌ها به عنوان یک سند قابل قبول و اعتباری محسوب نمی‌شود. بنابراین، در معاملات تجاری بین المللی، بانک‌ها عموماً از این سند به عنوان تضمین برای تراکنش‌های مالی استفاده نمی‌کنند.

بارنامه چارتر یک توافق بین چارتر (مشتری) و صاحب کشتی (کشتی‌گیر) است و شامل شرایط و قوانین مربوط به حمل و نقل، هزینه‌ها، توقفات، بارگیری و تخلیه کالا و سایر جزئیات مهم مربوط به اجاره کشتی است. این سند سطح بالایی از جزئیات قراردادی را بین دو طرف مشخص می‌کند و نقش مهمی در ایجاد شفافیت و اطمینان در معاملات بین المللی دارد.

بارنامه سرویس های منظم 

بارنامه سرویس‌های منظم دریایی (Liner B/L) یک سند حمل و نقل دریایی است که برای کشتی‌هایی صادر می‌شود که به برنام حرکتی مشخص تبعیت می‌کنند و دارای قوانین و مقررات خاص خود هستند. این نوع از کشتی‌ها به طور منظم مسیرهای خاصی را طی می‌کنند و برای حمل و نقل کالاها با این کشتی‌ها، بارنامه سرویس‌های منظم دریایی به کار گرفته می‌شود.

بارنامه سرویس‌های منظم دریایی قوانین و اصول خاصی دارد که با سایر کشتی‌های باربری متفاوت است. این شروط و قوانین شامل نرخ‌ها، زمانبندی حرکت کشتی، قوانین بارگیری و تخلیه، شرایط بیمه و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل توسط کشتی است.

هزینه حمل و نقل برای استفاده از بارنامه سرویس‌های منظم دریایی معمولاً بیشتر است نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل دریایی، اما این روش در عوض به مشتریان اطمینان می‌دهد که کالاهایشان به صورت منظم و در زمان مشخصی حمل و نقل می‌شوند. همچنین، این نوع بارنامه معمولاً در مقابل تأخیرها و تغییرات برنامه حمل و نقل کشتی محافظت می‌کند.

بارنامه دریایی حمل مرکب 

بارنامه دریایی حمل مرکب فیاتا (F.B.L) یک سند حمل و نقل دریایی است که برای تعیین خدمه و عاملان شرکت حمل و نقل استفاده می‌شود. این سند جزو اسناد معاملات تجاری است که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی تأیید شده است. در این سند، مسئولیت تحویل کالا به مقصد و همچنین مسئولیت عاملان و خدمه کشتی توسط شرکت حمل کننده کالا تعیین شده است.

بارنامه حمل مرکب فیاتا به عنوان یک سند قانونی و قابل اعتماد مورد استفاده قرار می‌گیرد و جزء اسنادی است که در معاملات حمل و نقل بین‌المللی استفاده می‌شود. این سند برای ثبت قراردادی بین شرکت حمل کننده و مشتری استفاده می‌شود و جزء شروط و مقررات حمل و نقل کالا دریایی است.

در بارنامه حمل مرکب فیاتا، شرکت حمل کننده کالا مسئولیت تحویل کالا به مقصد و همچنین مسئولیت ارائه خدمات لازم توسط خدمه و عاملان کشتی را برعهده دارد. این سند قوانین و شرایط حمل و نقل بین‌المللی را تعیین می‌کند و به مشتریان و شرکت‌های حمل و نقل اطلاعات لازم را در مورد تخصص و مسئولیت شرکت حمل کننده و خدمه کشتی ارائه می‌دهد.

سایر بارنامه دریایی 

بارنامه‌های دریای از بخش‌ای مختلفی تشکیل شده و انواع مختلفی دارند. در ادامه به معرفی برخی از این بارنامه‌ها خواهیم پرداخت:

1. بارنامه کالای بارگیری شده و بارنامه کالای دریافت شده: این دسته بارنامه‌ها بر اساس موقعیت کالا تقسیم می‌شوند. بارنامه کالای بارگیری شده نشان‌دهنده است که کالا توسط مسئول حمل دریافت شده و بر روی عرشه کشتی بارگیری شده است. اما بارنامه کالای دریافت شده به معنی دریافت کالا توسط مسئول حمل است، اما هنوز بارگیری آن بر روی عرشه کشتی انجام نشده است.

2. بارنامه تمیز یا بارنامه غیر مخدوش (Clean Bill of Lading): بارنامه تمیز به این معنا است که هیچ بندی در سند وجود ندارد که به معیوب بودن یا نبودن کالا اشاره کند. این سند به بارنامه تمیز یا بی قید و شرط معروف است.

3. بارنامه غیر تمیز یا بارنامه مخدوش (Claused Bill of Lading): این بارنامه به معیوب بودن یا عیوب کالا اشاره دارد. این سند نزد تمام ارگان‌های حقوقی و بانک‌ها مورد تأیید است.

4. بارنامه ترانشیپ (Transshipment Bill of Lading): در این بارنامه، کالاها از یک کشتی به کشتی دیگر جابجا می‌شوند. همچنین، تمامی مقاصدی که کشتی در آنجا توقف می‌کند نیز در سند قید می‌شود.

به طور کلی، این بارنامه‌ها با توجه به موقعیت کالا، شرایط حمل و نقل و سایر عوامل، برای تأیید و ثبت قراردادهای حمل و نقل استفاده می‌شوند. توجه داشته باشید که هر بارنامه باید مطابق با نیازهای خاص شما و قوانین مربوطه تنظیم شود.

آشنایی با اصطلاحات دریانوردی 

در صنعت حمل و نقل دریایی، اصطلاحات زیادی به کار می‌روند که برای درک، ارزیابی و تدوین بارنامه‌های دریایی مناسب، آشنایی با آن‌هاروری است. در زیر به برخی از اصطلاحات رایج در حوزه دریانوردی اشاره می‌کنیم:

1. دیسپاچ (Dispatch):

این اصطلاح به پاداشی اشاره دارد که به شرکت‌هایی تعلق می‌گیرد که بارها را زودتر از موعد تحویل می‌رسانند. در بارنامه دریایی، قرارداد ممکن است شامل بندی باشد که در صورت تحویل سریع کالا، پاداشی به فورواردر تعلق می‌گیرد.

2. دموراژ (Demurrage):

دموراژ به خسارتی اشاره دارد که در صورت معطل شدن کشتی هنگام بارگیری، صاحب کالا موظف است خسارت دیرکرد در بارگیری را پرداخت کند. در تدوین بارنامه دریایی، این بند را به شرط ضروری بنویسید، اما توصیه می‌شود تا جایی که ممکن است فراروی بگیرید و از طرفین قرارداد حق دارید خسارت دیرکرد را کاهش دهید.

3. ظرفیت ناخالص کشتی (GRT):

این اصطلاح به کل ظرفیت موجود در کشتی اشاره دارد. به طور کلی، فضاهایی نظیر موتورخانه، عرشه، کابین مسافران، کابین خدمه، انبار و غیره که به GRT شناخته می‌شوند، در این ظرفیت ناخالص در نظر گرفته می‌شوند.

4. ظرفیت بارگیری (DWT):

در بارنامه دریایی، به ظرفیت کشتی برای بارگیری اشاره می‌شود. هیچ شرکتی حق ندارد کالا را بیش از ظرفیت بارگیری کشتی حمل کند. در غیر این صورت، هر دو طرف قرارداد موظف به پرداخت جریمه خواهند بود. این ظرفیت برحسب وزن تن تعیین می‌شود.

سخن اخر

بارنامه دریایی از اهمیت بسیاری برخوردار است و آشنایی با آن برای صاحبان کالا، فروشندگان، خریداران و همچنین فورواردرها ضروری است. بارنامه دریایی به عنوان یک قرارداد مکتوب است که شرایط حمل و نقل کالاها را تعیین می‌کند و حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می‌کند.

به طور کلی، بارنامه دریایی یک ابزار حقوقی و تجاری قدرتمند است که به شما کمک می‌کند تا حقوق و تعهدات خود را در حمل و نقل دریایی به خوبی مشخص کنید. پس برای بهینه سازی فرآیندهای حمل و نقل کالاها و اطمینان از انجام معاملات موفق در صنعت حمل و نقل دریایی، آشنایی کامل با بارنامه دریایی امری ضروری است.